सुगी संपल्यावर लक्ष्मीच्या रुपाने ग्रामीण भागातील शेतक-यांच्या घरातील कणगी धान्याने भरून जात. सगळीकडे आनंदी आनंद असे.घरात दुधदुभते असे.
गावोगावी येणारे फिरस्ते लोक
वासुदेव
नंदीबैल वाला
नंदीबैला प्रमाणेच पिंगळा, शिंग वाजवणारे,भविष्य सांगणारे, जादूगार इत्यादी अनेक लोक प्रत्येक गावागावातून येऊन आपली कला सादर करत.आपापल्या लायकीप्रमाणे त्यांना गावातील लोक तांदूळ किंवा धान्य देत असत.
बहुरूपी
गावात साधारण डिसेंबरच्या शेवटच्या आठवड्यात किंवा जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात हमखास प्रत्येक गावात मरीआईचा देव्हारा यायचा. नऊवारी लुगडे नेसलेल्या त्याच्या बायकोच्या डोक्यावर देव्हारा असायचा.व कमरेला एखादे लहान बाळ असायचे.त्या पुढे मरिआईवाला स्वत:लाच चाबकाचे फटके मारत.नाचत नाचत गावात प्रवेश करी.गावात चावडी समोर एखादी घोंगडी अंथरली जाई.त्यावर मरीआईचा देव्हारा उतरला जायचा.त्यानंतर देव्हा-याचे दार हळूहळू उघडले जायचे.देव्हा-याचे प्रत्येक दार हातात घेऊन मरीआईवाला थरथरत नाचायचा.मरीआईवाल्याच्या कमरेला.वेगवेगळ्या रंगीत कापडांचा झगा असे.हा झगा गुडग्यांच्या खालीपर्यंत असे.पायात चाळ असत.
मरीआईचा देव्हारा
गावातील चार दहा लोकांना तुम्हाला मुलगा होईल.किंवा असेच काहीबाही सांगुन पुढच्या वेळेला ५१रूपये देईल असे देवीला नवस करायला सांगायचा.बायाही देवीला नवस करायच्या.पुढील वर्षात ज्यांचे मनाप्रमाणे झाले असेल असे लोक व बाया विनासायास नवस फेडण्यासाठी मरीआईच्या देव्हा-याची वाट पहायच्या.व तो आल्यवर नवस फेडायच्या. ज्यांचे मनाप्रमाणे घडले नसेल तर त्यांना नियमांचे पालन केले नसल्यामुळे देवीचा कोप झाला अहे.असे म्हणून परत नवस करायला लावायचा.त्यावेळी हा मरीआईवाला इतरांना चाबकाचे फटके न मारता स्वत:ला का मारून घेतो.व एवढे मारूनही त्याच्या अंगावर वळ का उठत नाहीत हा प्रश्न पडे.मोठ्या माणसांना विचारले तर अरे त्याच्यावर मरीआई प्रसन्न आहे.त्यामुळे त्याला लागत नाही असे उत्तर देत.त्याचप्रमाणे तो त्याला दिलेली एवढया अंड्यांचे काय करतो ? कारण तो जर मरीआईचा भक्त आहे तर तो अंडी खाणार नाही.कारण अंडी ही नाँनव्हेज असतात.असा बाळबोध प्रश्न पडत असे.
पुर्वी शिरगाव येथे वास्तव्यास असलेले कै.दगडु भराडी हेही प्रत्येक वारी खंडोबाची व देवीची गाणी गावागावात जाऊन प्रत्येक घराघरात म्हणत असत,व त्या बदल्यात पसाभर तांदुळ घराघरातून गोळा करत असत.
भराडी बुवा प्रमाणेच टोकावडे येथील प्रसिद्ध ताशावादक कासम तांबोळी यांच्या पत्नी प्रत्येक सणावाराला नागीलीची पाने प्रत्येक घरात वाटत व त्या बदल्यात त्यांना तांदुळ दिले जात.
वैदिनी सुया घे.. दाभण घे..
त्याकाळात या सर्व वस्तू धान्यावर दिल्या जायच्या. त्याचप्रमाणे वैदू लोकही गावात येत. डबे करा,डबे करा असे विशेष हेल काढून आरोळी देत असत. जुने तुटलेले डबे,धान्य मोजण्याची साधने, आधुली, आठवा निठवा, मापटे ,पायली इत्यादी वस्तू रिपेयर किंवा नविन करून दिल्या जात.अनेक लोकांकडे पूर्वी तांब्या-पितळेचे ,हांडे व तपेली, पातेली, डेंगी,टोप असत. ही भांडी जुनी झाल्यावर काही ठिकाणी गळत असत. या गळक्या भांड्यांचा भाग कापून दुसऱ्या निकामी भांड्यांचा काही भाग कापून जोड दिला जात असे. हा जोड अतिशय भक्कम असे,हे वैदू लोक धान्य ठेवण्यासाठीची रिकामी पोती विकत.
त्याच प्रमाणे गावातील ज्या लोकांना पोटाचे आजार असत, त्यांना तुंबडी लावत. तुंबडी हा प्रकार अतिशय अघोरी असा होता. पोटातील दुख-या भागात विशिष्ट हत्यार खुपसून त्यातून पोटातील काळे रक्त बाहेर काढत असत. त्यांच्या या उपचारामुळे अनेक आजारी लोक बरे झाल्याची उदाहरणे ऐकिवात आहेत. हेच लोक दमा, मुळव्याध ,पोट दुखी, अशा अनेक आजारावर झाडपाल्याचे व आयुर्वेदीक औषध देऊन त्याबदल्यात धान्य स्वरूपात मोबदला घेत असत.
वैदू लोकांप्रमाणेच गावात कल्हईवाला येत असे.त्याच्याबरोबर त्याची बायको व छोटी छोटी मुले असत. कल्हईवाला हा गावातील मोकळ्या जागेवर बस्तान बसवीत असे. मोकळ्या जागेवर थोडेसे खणून त्यावर त्याच्याकडील छोटा लोखंडी हाताने फिरवायचा भाता असे तो त्याच्यावर बसवून जमीन एक सारखे करे.
त्यावर शेण पाणी ओतून व्यवस्थित एकसारखे करायचा. त्याच्याकडील असलेले कोळसे टाकून पेटवायचा व लोखंडी भाता हाताने गरा गरा फिरवायचा. पुढे धूर निघायचा हे करत असताना त्याची बायको गावात फिरून घरातील भांड्यांना कल्हई करायची आहे काय? असे विचारायची.आणि एकेक करून त्याच्याकडे गावातील अनेक भांडी जमा व्हायची. त्याकाळात अनेकांकडे तांब्या-पितळेच्या ताट, ग्लास, तांबे ,पितळया, परात व इतर अनेक भांडी असत.
कल्हई वाला
या प्रकारे सर्व भांडे पुसल्यावर सगळीकडे भांडे चकचकीत स्टील सारखे दिसे.आणि जुन्या कळकट झालेल्या तांब्या-पितळेच्या भांड्याला नवे रूप येई.त्यावेळेस खेडेगावात स्टिलच्या भांड्यांचा जन्म देखील झालेला नव्हता.तेव्हा कल्हई केल्यावर ही भांडी खूपच सुंदर दिसत असत. ही कल्हई सुद्धा धान्य मोबदल्यात केली जात असे.
आपल्याकडे साकुर्डी गावात बागलाणे नावाचे कल्हईवाले हे कायम वास्तव्यास होते.कल्हईवाल्याला तांबटकर या नावाने देखील संबोधीत असत.
घिसाडी
त्याचप्रमाणे घिसाडी सुद्धा गावागावात येत असत. घिसाड्याकडे घोडा किंवा घोडी असे.कदाचित दोन तीन म्हशी सुध्दा असत. लाकडाचा मोठा भाता लोखंडी साहित्याची पेटी बायका-मुलांसह त्याची स्वारी गावात येई. कल्हई वाल्या प्रमाणेच गावातील मोकळ्या जागेत ठाण मांडून भाता व्यवस्थित लावून काम सुरू होई.लोखंडी वस्तूपासून कुऱ्हाड, कोयते, विळे, पहार,सुरुंग घेण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या पहारी,शेतीचे साहित्य वसू,फाळ, फास, लोखंडी साखळीला जोड देणे,जुन्या वस्तूंना धार लावून देणे.लाकडी खटार गाडीच्या धावा इत्यादी कामे घिसाडी करायचा. त्याबदल्यात गावातील शेतकरी त्याला धान्य रुपात मजुरी द्यायचे.
कुंभार लोकसुद्धा आपल्या गाढवावर मातीच्या चुली, रांजण, माठ! गाडगी - मडकी प्रत्येक गावात येऊन विकत असत. त्याबदल्यात धान्य रुपात त्यांचा मोबदला घेत असत.
१९९० नंतर भारत देशाने मुक्त अर्थव्यवस्था स्विकारल्यावर हळूहळू हे सर्व बंद झाले.व पैशाला जास्त महत्व आले. एवढे सर्वांना धान्य देऊनही शेतकरी त्यामानाने गरिबीतही सुखी होता.
तेव्हा ना होते त्याच्याकडे पैसे, ना दागिने, ना कपडे, ना चोपडे, ना हौस ना मौज ना ऐष आरामी राहणीमान, ना बंगला गाडी, ना ढाबा ना हॉटेल, तरीही त्यांना कोणतेही आजार पाजार नव्हते.कोणत्याही प्रकारचा दबाव त्यांच्यावर नव्हता.कधीही त्यांचा रक्तदाब वाढला नाही की हार्टअँटक आला नाही.की डायबेटिज झाला नाही. लोक त्याकाळात वृध्दपकाळाने मृत्यू पावत. कुणीही तेव्हा ऐन तारुण्यात मरत नव्हता हेही विशेष. सर्व लोक तेवढेच सुखी समाधानी होते हे नक्कीच.
रामदास तळपे
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा